"Magda" - Niemiecki czołg średni Panther, przejęty i użyty bojowo przez Powstańców Warszawskich

Na początek trochę danych podstawowych. Niemiecki czołg średni “Panther” ważył, w zależności od wersji, do 45 ton. Uzbrojenie stanowiła armata 7,5 cm KwK L/70, która dzięki długiej lufie pozwalała na dużą prędkość wylotową pocisków, co w konsekwencji pozwalało na skuteczną penetrację pojazdów pancernych przeciwnika.

Przełom lipca i sierpnia 1944 r. to okres ciężkich walk na przedpolach Warszawy. Niemcy starali się zatrzymać narastającą sowiecką ofensywę. Do walk kierowano nowo sformowane rezerwy, niemal wprost z platform kolejowych. Do walk użyto również czołgów Pz.Kpfw.V Ausf. G “Panther”, którymi dysponował 1 batalion 27 pułku pancernego 19 Dywizji Pancernej. 3 Kompania tegoż zgrupowania została czasowo oddelegowana pod dowództwo dywizji SS “Hermann Göring”, której miejsce dyslokacji znajdowało się w okolicach Zielonki.

Kalendarium wydarzeń: 2 Sierpnia 1944 r. – zdobycie czołgów

Tego dnia we wczesnych godzinach rannych z Zielonki wyjechały w kierunku Warszawy 2 niemieckie czołgi typu “Panther”. Ich pojawienie się wywołało niemałe poruszenie wśród powstańców – żołnierzy batalionu “Zośka”. Początkowy atak przy pomocy granatów i butelek z benzyną okazał się nieskuteczny. Czołgi bez przeszkód dotarły w pobliże skrzyżowania ulic Okopowej i Glinianej. Niespodziewanie jeden z czołgów uległ awarii, a załoga uszkodzonego pojazdu została zmuszona przenieść się do innego. Walki toczyły się dalej. Powstańcy użyli granatnika PIAT, który trafił w tył wieży jednego z czołgów. Spowodowało to zamieszanie wśród załogi czołgu, gdyż wbił się on w przybudówkę pobliskiego domu. W ten sposób w ręce powstańców trafiła największa zdobycz Powstania – dwa nowoczesne niemieckie czołgi. Pierwotnie czołgi miały zostać wykorzystane, jako działa artyleryjskie, jednak po gruntownych oględzinach zdecydowano się użyć oba czołgi w działaniach bojowych. Zwerbowano załogę składającą się głównie z byłych pancerniaków. Szkolenie przeprowadzili niemieccy czołgiści, którym w zamian obiecano darować życie. Na bazie zdobytych czołgów, jeszcze tego samego dnia, utworzono samodzielny pluton pancerny “Wacek”, wchodzący organizacyjnie w skład batalionu “Zośka”, a taktycznie podlegający dowódcy AK ppłk. Janowi Mazurkiewiczowi ps. “Radosław”.

3 sierpnia 1944 r.

Na pierwszym czołgu pojawiły się powstańcze oznaczenia i nazwa “Pudel” – od pseudonimu poległego w tym dniu Tadeusza Tyczyńskiego. Nazwa ta jednak nie przyjęła się wśród załogi czołgu, który ostatecznie nazwano “Magda”. Z przodu pojazdu namalowano dużą, biało-czerwoną szachownicę oraz powstańczą kotwicę. Na prawym błotniku utrzymał się także napis “Pudel”.

Trwały również próby uruchomienia drugiego czołgu, oznaczonego przez powstańców napisem “WP” na włazie z tyłu wieży. Nie przyniosły one jednak rezultatu z powodu uszkodzonej instalacji elektrycznej. Czołg “Magda” oddał tego samego dnia kilka strzałów w kierunku wieży kościoła św. Augustyna, skąd niemiecki ckm ostrzeliwał ulice Dzielną i Okopową.

4 Sierpnia 1944 r. – Uruchomienie czołgu “WP”

Przed południem majstrowi Uniewskiemu udało się uruchomić silnik czołgu “WP”. Czołg “Magda” miał stanowić wsparcie artyleryjskie ataku na niemieckie pozycje w kompleksie budynków przy ulicy Żelaznej, m.in. szpital św. Zofii. “Pantera” zajęła pozycję na tyłach “Monopolu Tytoniowego” i podczas natarcia piechoty prowadziła ogień na wprost przez ruiny getta. Walka trwała do późnego popołudnia, zakończyła się jednak niepowodzeniem. Podczas ataku załoga przeżyła chwile grozy, gdy zgasł silnik czołgu. Udało się go jednak uruchomić ponownie i czołg wycofał się bezpiecznie na ul. Okopową. Powstańcy dokonali niezbędnych napraw używając do tego celu zapasowych części znajdujących się wewnątrz czołgu.

5 Sierpnia 1944 r. – czołg “Magda” wspiera atak na “Gęsiówkę”

Dowódcy batalionu “Zośka” podejmują inicjatywę uwolnienia Żydów przetrzymywanych przez Niemców w obozie przy ulicy Gęsiej, zwanym powszechnie “Gęsiówką”. Atak był przeprowadzony przy wsparciu czołgu “Magda”. Teren, który mieli przejąć powstańcy był pod ciągłym ostrzałem z wieży kościoła św. Augustyna. Wydano rozkaz, aby czołg zneutralizował zagrożenie, co udało się wykonać załodze czołgu. Główny atak wspierała “Magda”. Po sforsowaniu barykady i metalowej bramy czołg wjechał na teren obozu. Rozpoczął również ostrzał wież strażniczych, a następnie budynku więzienia znajdującego się na wprost wjazdu. O godz. 16:50 cały obóz został opanowany. Dzięki brawurowej akcji batalionu “Zośka” uwolnionych zostało 348 Żydów pochodzących z wielu krajów Europy.

6 Sierpień 1944 r. – obrona cmentarzy

Niemcy od rana prowadzili gwałtowne ataki na cmentarze kalwiński i ewangelicki, w związku z czym powstańcy byli zmuszeni je opuścić. O godz. 18.00 rozpoczęto przeciwnatarcie, a oba czołgi prowadziły ostrzał artyleryjski pozycji niemieckich na cmentarzach. Niemcy zostali wyparci. Tego samego dnia Komenda Główna AK przeniosła się z ulicy Dzielnej na Stare Miasto.

7 Sierpień 1944 r. – obrona cmentarzy ciąg dalszy

Ponowne walki o cmentarze kalwiński i ewangelicki. Czołgi prowadziły ostrzał artyleryjski. Ciągle dawały o sobie znać kłopoty z wyczerpanymi akumulatorami, których nie było gdzie podładować. W “Magdzie” fabryczne akumulatory zostały zastąpione zestawem akumulatorów samochodowych. Wieczorem spawacze z fabryki Pfeiffera zaspawali dziurę w tyle wieży czołgu “WP”, dopasowując odpowiednio przyciętą metalową płytę.

8 Sierpień 1944 r. – pojedynek czołgów

“Magda” stała niesprawna z powodu wyczerpanych akumulatorów. Ustawiono ją tak, aby działo było skierowane w kierunku jednej ulicy i tym samym osłaniało flankę powstańców. Około godz. 8.00 Niemcy rozpoczęli równoległy atak odbywający się wzdłuż ul. Karolkowej przy wsparciu czołgu “WP”. Po wjechaniu w ul. Karolkową czołg został trzykrotnie trafiony przez nieprzyjaciela. Przy trzecim trafieniu wyrwane od wewnętrznej powierzchni pancerza odłamki uderzyły w jeden z pocisków wewnątrz pojazdu i spowodowały zapalenie w nim prochu. Załoga została ranna, jednak kierowcy udało się wycofać i ewakuować rannych. Samo działo zostało nakierowane na czołg przeciwnika. Został on zniszczony po oddaniu pierwszego wystrzału.

10 Sierpnia 1944 r. – utrata czołgu “WP”

“Magda” stała przed “Twierdzą” zwrócona w kierunku ul. Powązkowskiej. We wczesnych godzinach rannych nastąpił atak dwóch lekkich czołgów. Strzałami z “Magdy” powstańcy zniszczyli jeden z pojazdów, drugi zaś wycofał się. O godz. 8:30 rozpoczęło się niemieckie natarcie na szkołę przy ul. Spokojnej. Wzdłuż ul. Powązkowskiej w kierunku ul. Okopowej nacierały 3 czołgi i 1 samochód pancerny. Załoga “Magdy” zniszczyła samochód pancerny i uszkodziła jeden z czołgów. Po południu jedna z “Panter”, prawdopodobnie “Magda”, zneutralizowała stanowisko ckm na wieży kościoła Karola Boromeusza na Powązkach. Czołg “WP” stał przed fabryką Pfeiffera zwrócony w kierunku ulicy Mireckiego. Z uwagi na wyczerpane akumulatory i kończącą się amunicję zapadła decyzja o pozostawieniu czołgu. Późnym wieczorem stojący przed fabryką Pfeiffera czołg “WP” został podpalony.

11 Sierpnia 1944 r. – opuszczenie Woli

W tym dniu Niemcy dokonali zmasowanego ataku na pozycje zajmowane przez oddziały “Radosława”. Przy pomocy dział szturmowych oddziały powstańcze zostały okrążone. Zapadła decyzja o kontrnatarciu przy wsparciu czołgu. Trwały ciężkie walki o każdy metr w kierunku szkoły na Stawkach. Niemcy użyli dział przeciwpancernych, z których jeden pocisk trafił w podstawę wieży, co zaklinowało ją. Od tamtego momentu celowanie mogło odbywać się jedynie poprzez obrót całego czołgu. W południe okrążenie zostało przerwane. Padł rozkaz o wycofaniu oddziałów na Stare Miasto. “Magda” z powodu wyczerpanych akumulatorów została porzucona z opuszczoną lufą skierowaną w kierunku ul. Powązkowskiej. Załoga podpaliła maszynę, a następnie wycofała się w kierunku Starego Miasta. Pluton pancerny był jednym z ostatnich oddziałów, które opuściły warszawską Wolę…